مهریه، یکی از حقوق قانونی و شرعی زوجه در نظام حقوقی ایران است که به محض وقوع عقد نکاح، به تملک زن درمی‌آید. این حق، پشتوانه‌ای مالی برای زن در طول زندگی مشترک و پس از آن محسوب میشود. با این حال، در برخی شرایط، ممکن است زن برای دریافت مهریه خود مجبور به طی کردن مسیر قانونی و حقوقی شود. این فرآیند که به “اجرا گذاشتن مهریه” شناخته میشود، شامل مراحل و شرایط خاصی است که آگاهی از آن‌ها برای هر زنی که در پی احقاق حق خود است، ضروری به نظر می‌رسد. در این مقاله به تفصیل به بررسی چیستی اجرا گذاشتن مهریه، شرایط لازم برای مطالبه آن، و مراحل گام به گام درخواست و وصول مهریه خواهیم پرداخت.
قبل از ورود به بحث اجرا گذاشتن مهریه، لازم است تعریفی جامع از مهریه و ماهیت حقوقی آن ارائه دهیم. مهریه در لغت به معنای چیزی است که برای ازدواج مقرر شده است. در اصطلاح حقوقی، مهریه مالی است که زن در حین عقد ازدواج از شوهر خود به صورت نقد، نسیه یا هر امر مالی دیگر دریافت می‌کند و این امر در سند نکاحیه قید می‌گردد. طبق ماده ۱۰۷۸ قانون مدنی ایران، هر مالی که مالیت داشته و قابل نقل و انتقال باشد، میتواند به عنوان مهریه تعیین شود. مهریه جزئی از حقوق مالی زوجه است و زن مالک آن میشود و میتواند هرگونه دخل و تصرفی در آن بنماید.
مدت زمان به اجرا گذاشتن مهریه به عوامل مختلفی بستگی دارد و نمی‌توان زمان دقیقی برای آن مشخص کرد. اما به طور کلی، از زمان ثبت دادخواست تا صدور حکم و اجرای آن، ممکن است چند هفته تا چند ماه طول بکشد. همچنین، عواملی مانند نوع مهریه (سکه، وجه نقد، ملک یا اشیاء دیگر)، نحوه مطالبه مهریه (از طریق ثبت یا دادگاه)، شرایط زوج (توانایی پرداخت یا اعسار) و مشغله دادگاه می‌توانند در این مدت زمان تاثیرگذار باشند.
اگر مهریه سکه یا وجه نقد باشد و زوجه از طریق ثبت اقدام کند و زوج توانایی پرداخت داشته باشد و همکاری کند، پروسه سریع‌تر انجام میشود. اما اگر مهریه ملک یا اشیاء دیگر باشد و زوجه از طریق دادگاه اقدام کند و زوج اعسار داشته باشد یا مخفی شود و یا دادگاه مشغله زیادی داشته باشد، زمان بیشتری صرف خواهد شد.
مهریه را می‌توان از جنبه‌های مختلفی تقسیم‌بندی کرد، اما از منظر نحوه دریافت و اجرا، می‌توان به دو نوع اصلی اشاره کرد:
مهریه، مالی است که مرد در هنگام عقد نکاح به زن خود می‌پردازد و در قانون مدنی ایران، به سه نوع تقسیم میشود:
مهرالمسمی:
در این روش، زوجه با در دست داشتن سند ازدواج به دفترخانه‌ای که ازدواج در آن ثبت شده است مراجعه می‌کند و درخواست اجرای مهریه خود را می‌دهد. این روش معمولاً برای مهریه‌های سکه و وجه نقد کاربرد دارد و سریع‌تر از روش مراجعه به دادگاه است. در این روش، سردفتر به زوج ابلاغ می‌کند که باید مهریه را پرداخت کند. در صورت عدم پرداخت مهریه توسط زوج، زوجه میتواند از طریق اجرای ثبت اقدام به وصول مهریه خود کند. اجرای ثبت میتواند اموال زوج را شناسایی و توقیف کند و در نهایت مهریه زوجه را از محل فروش آن‌ها پرداخت کند.
در این روش، زوجه با مراجعه به دادگاه و ثبت دادخواست مطالبه مهریه، درخواست خود را مطرح می‌کند. این روش برای انواع مهریه قابل استفاده است و در مواردی که زوج اعسار داشته باشد یا مهریه غیر از سکه و وجه نقد باشد، کاربرد دارد. در این روش، دادگاه پس از بررسی دادخواست و دفاعیات زوج، حکم به پرداخت مهریه صادر می‌کند. در صورت عدم پرداخت مهریه توسط زوج، زوجه میتواند با اخذ اجرائیه از دادگاه و مراجعه به اجرای احکام مدنی، مهریه خود را وصول کند. اجرای احکام مدنی نیز مانند اجرای ثبت میتواند اموال زوج را شناسایی و توقیف کند و مهریه زوجه را پرداخت کند.
برای به اجرا گذاشتن مهریه، زوجه باید مدارکی را به مرجع مربوطه (دادگاه یا دفترخانه ازدواج) ارائه دهد. این مدارک برای اثبات حق زن در دریافت مهریه و تسهیل روند قانونی لازم هستند.
مدارک اصلی مورد نیاز عبارتند از:
علاوه بر این مدارک اصلی، ممکن است در برخی موارد به مدارک دیگری نیز نیاز باشد، مانند استشهادیه برای اثبات عدم تمکین زوج یا گواهی عدم پرداخت مهریه. بهتر است زوجه قبل از هرگونه اقدامی با یک وکیل مجرب مشورت کند تا از روند قانونی و مدارک مورد نیاز آگاهی کامل داشته باشد.
برای اینکه زن بتواند مهریه خود را اجرا بگذارد و دریافت کند، شرایطی لازم است که باید مورد توجه قرار گیرد:
وجود سند نکاحیه: اولین و مهم‌ترین شرط، وجود سند رسمی ازدواج (عقدنامه) است که در آن میزان و نوع مهریه به صراحت ذکر شده باشد. بدون سند نکاحیه، اثبات حق مهریه دشوار خواهد بود.
بلوغ و عقل زوجین: عقد نکاح و تعیین مهریه باید در شرایطی صورت گرفته باشد که زن و شوهر هر دو بالغ و عاقل باشند.
مشروعیت مهریه: مهریه باید از نظر شرعی و قانونی صحیح باشد. به عنوان مثال، تعیین مهریه‌های نامشروع یا غیرقابل تملک، باطل است.
قابلیت نقل و انتقال بودن مهریه: مهریه باید چیزی باشد که بتوان آن را خرید و فروش کرد و ارزش مالی داشته باشد.
به طور کلی، زن در هر زمان پس از وقوع عقد نکاح میتواند مهریه خود را مطالبه کند، مگر اینکه در سند نکاحیه شرط خاصی مبنی بر زمان دریافت مهریه ذکر شده باشد (که همانطور که گفته شد، در عمل کمتر مورد توجه قرار میگیرد). در موارد زیر، زن میتواند برای دریافت مهریه اقدام کند:
قبل از رابطه زناشویی (بذل مهریه): اگر زن قبل از برقراری رابطه زناشویی بخواهد طلاق بگیرد، در صورتی که مهریه را به صورت عندالمطالبه تعیین کرده باشد، باید یا مهریه خود را ببخشد (بذل کند) یا تا پایان عده طلاق صبر کند تا بتواند آن را دریافت کند. در صورتی که مهریه عندالاستطاعه باشد، نیازی به بذل مهریه نیست.
بعد از رابطه زناشویی: پس از برقراری رابطه زناشویی، زن مالک کامل مهریه خود میشود و میتواند در هر زمان آن را مطالبه کند، حتی اگر مهریه عندالاستطاعه باشد. در این حالت، حتی در صورت فوت شوهر، زن میتواند مهریه خود را از ماترک (اموال به جا مانده از شوهر) دریافت کند.
در صورت فوت شوهر: همانطور که گفته شد، پس از رابطه زناشویی، مهریه زن از دین شوهر محسوب میشود و زن میتواند آن را از اموال باقی‌مانده از شوهر دریافت کند. این حق بر سایر دیون (به جز دیون مربوط به کفن و دفن و هزینه‌های ضروری) اولویت دارد.
برای به اجرا گذاشتن مهریه، زن باید شرایطی را داشته باشد. اولا، مهریه باید در سند ازدواج به طور رسمی ثبت شده باشد و نوع و میزان آن مشخص باشد. ثانیا، عقد ازدواج باید به طور رسمی و قانونی در دفترخانه ثبت شده باشد و سند ازدواج معتبر باشد. ثالثا، زن باید مدارک هویتی خود از جمله شناسنامه و کارت ملی را برای اثبات هویت خود ارائه دهد.
علاوه بر این، زن باید تصمیم خود را برای مطالبه مهریه گرفته باشد و آماده باشد تا مراحل قانونی را طی کند. همچنین، باید بداند که به “اجرا گذاشتن مهریه” میتواند از طریق دو مرجع ثبت و دادگاه انجام شود و هر کدام از این روشها شرایط و مراحل خاص خود را دارند. بهتر است زن قبل از هر گونه اقدامی، با یک وکیل یا مشاور حقوقی مشورت کند تا با آگاهی کامل از قوانین و مراحل کار، تصمیم درست را بگیرد.
| شرط | توضیحات |
| ثبت رسمی مهریه | مهریه باید در سند ازدواج به طور رسمی ثبت شده باشد و نوع و میزان آن مشخص باشد. |
| عقد ازدواج رسمی | عقد ازدواج باید به طور رسمی و قانونی در دفترخانه ثبت شده باشد و سند ازدواج معتبر باشد. |
| ارائه مدارک هویتی | زن باید مدارک هویتی خود از جمله شناسنامه و کارت ملی را برای اثبات هویت خود ارائه دهد. |
| تصمیم به مطالبه مهریه | زن باید تصمیم خود را برای مطالبه مهریه گرفته باشد و آماده باشد تا مراحل قانونی را طی کند. |
| آگاهی از روشهای مطالبه مهریه | زن باید بداند که به “اجرا گذاشتن مهریه” میتواند از طریق دو مرجع ثبت و دادگاه انجام شود و هر کدام از این روشها شرایط و مراحل خاص خود را دارند. |
فرآیند اجرا گذاشتن مهریه معمولاً از طریق اجرای ثبت یا دادگاه خانواده صورت میگیرد. هر کدام از این روشها مزایا و معایب خاص خود را دارند و انتخاب بین آن‌ها بستگی به شرایط پرونده و نظر زن دارد.
الف) روش مراجعه به اجرای ثبت (در صورت وجود سند رسمی نکاحیه)
این روش معمولاً سریع‌تر از مراجعه به دادگاه است، به شرطی که سند نکاحیه به صورت رسمی در دفاتر ازدواج ثبت شده باشد.
درخواست صدور اجرائیه: زوجه یا وکیل او با مراجعه به دفترخانه‌ای که عقد نکاح در آن ثبت شده است، درخواست صدور اجرائیه برای وصول مهریه را مطرح می‌کند.
صدور اجرائیه توسط دفترخانه: دفترخانه پس از بررسی مدارک، اجرائیه را صادر و به دایره اجرای ثبت اسناد رسمی ارسال می‌کند.
ابلاغ اجرائیه به زوج: دایره اجرای ثبت، اجرائیه را به زوج ابلاغ می‌کند و از او می‌خواهد که ظرف مدت ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ، نسبت به پرداخت مهریه اقدام نماید.
اقدامات اجرایی در صورت عدم پرداخت: در صورتی که زوج ظرف ۱۰ روز نسبت به پرداخت مهریه اقدام نکند، دایره اجرای ثبت میتواند اقدامات اجرایی لازم را برای وصول مهریه آغاز کند. این اقدامات شامل موارد زیر است:
توقیف اموال زوج: در این مرحله، مامور اجرای ثبت، اموال منقول و غیرمنقول زوج را شناسایی و توقیف (ضبط) می‌کند. این اموال میتواند شامل حساب‌های بانکی، خودرو، املاک، سهام و سایر دارایی‌های متعلق به زوج باشد.
مزایده اموال توقیف شده: اموال توقیف شده پس از طی مراحل قانونی، از طریق مزایده به فروش می‌رسد.
وصول مهریه از محل فروش اموال: وجه حاصل از فروش اموال، صرف پرداخت مهریه به زوجه میشود. در صورتی که ارزش اموال توقیف شده بیش از میزان مهریه باشد، مابقی به زوج بازگردانده میشود.
ممنوع‌الخروج کردن زوج: در صورتی که زوج پس از ابلاغ اجرائیه، اقدام به پرداخت مهریه نکند و اموالی نیز از وی یافت نشود، دادورز اجرای ثبت میتواند حکم ممنوع‌الخروج شدن زوج را صادر کند تا زمانی که بدهی خود را پرداخت نماید.
نکته مهم در خصوص سقف مهریه قابل وصول از طریق اجرای ثبت:
طبق قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، در صورتی که مهریه زن بیش از ۱۱۰ سکه طلا یا معادل نقدی آن باشد، برای وصول مازاد بر این مبلغ، زن باید به دادگاه خانواده مراجعه کند. در واقع، اجرای ثبت تنها قادر به وصول ۱۱۰ سکه طلا یا معادل آن است و برای وصول مابقی، باید از طریق دادگاه اقدام شود.
ب) روش مراجعه به دادگاه خانواده
در صورتی که سند نکاحیه رسمی نباشد، یا زن بخواهد مازاد بر ۱۱۰ سکه را مطالبه کند، یا در صورت بروز هرگونه اختلاف در مراحل اجرایی، مراجعه به دادگاه خانواده ضروری است.
تقدیم دادخواست مهریه: زوجه یا وکیل وی با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواست مطالبه مهریه را تنظیم و ثبت می‌کند. دادخواست باید شامل اطلاعات هویتی طرفین، شرح خواسته (مطالبه مهریه)، میزان مهریه و مستندات مربوطه باشد.
ارجاع پرونده به دادگاه خانواده: پس از ثبت دادخواست، پرونده به شعبه دادگاه خانواده ارجاع داده میشود.
تعیین وقت رسیدگی: دادگاه تاریخی را برای جلسه رسیدگی تعیین و طرفین را احضار می‌کند.
بررسی دادخواست و مدارک: در جلسه رسیدگی، قاضی به اظهارات طرفین گوش فرا می‌دهد و مدارک ارائه شده را بررسی می‌کند. در این مرحله، زوج نیز فرصت دفاع از خود را دارد.
صدور گواهی عدم امکان سازش (در صورت توافق): اگر زوجین بر سر طلاق و مهریه توافق کنند، دادگاه گواهی عدم امکان سازش صادر می‌کند.
صدور حکم جلب یا توقیف اموال (در صورت عدم حضور یا عدم پرداخت):
اگر زوج پس از احضار، بدون عذر موجه در دادگاه حاضر نشود، یا در صورت حاضر شدن از پرداخت مهریه امتناع کند و استطاعت مالی او نیز احراز شود، قاضی میتواند حکم جلب زوج را صادر کند یا دستور توقیف اموال وی را صادر نماید.
در صورت اثبات استطاعت مالی زوج، دادگاه حکم به پرداخت مهریه صادر می‌کند.
اجرای حکم توسط اجرای احکام دادگستری: پس از صدور حکم قطعی مبنی بر پرداخت مهریه، پرونده به واحد اجرای احکام دادگستری ارسال شده و مراحل اجرایی مشابه با اجرای ثبت (توقیف و فروش اموال) آغاز میشود.
نتیجه‌گیری
اجرا گذاشتن مهریه، حقی قانونی و مسلم برای زنان است که در صورت عدم پرداخت از سوی زوج، از طریق مسیرهای قانونی قابل پیگیری است. آگاهی از مراحل قانونی، شرایط لازم و تفاوت بین روشهای مختلف مطالبه مهریه (اجرای ثبت و دادگاه خانواده)، به زن کمک می‌کند تا بتواند با اطمینان بیشتری نسبت به احقاق حق خود اقدام کند. در نهایت، بهره‌گیری از مشاوره و خدمات حقوقی یک وکیل متخصص در امور خانواده، میتواند تضمین‌کننده موفقیت در این فرآیند باشد. وکلا برتر با ارائه خدمات تخصصی حقوقی، در کنار شماست تا در این مسیر یاری‌گر شما باشد.
وکلا برتر با تشکیل گروهی از بهترین وکلا و با بیش از چند سال تجربه موفق، برترین سایت ارائه دهنده مشاوره حقوقی تلفنی در سطح کشور می‌باشد.
تمامی حقوق برای وکلا برتر محفوظ است
